کودک متفاوت مرجع رشد و خلاقیت کودکان
سیستم ادراری شامل چند بخش اصلی است که به ترتیب از بالا به پایین شامل کلیه‌ها، لوله‌های حالب، مثانه و پیشاب‌راه می‌شود. پیشاب‌راه، آخرین بخش این سیستم است که وظیفه تخلیه ادرار از کلیه‌ها را بر عهده دارد. کلیه‌ها به شکل لوبیایی در دو طرف بدن قرار دارند و خون از طریق عروق به آن‌ها وارد می‌شود. وظیفه اصلی کلیه‌ها تصفیه خون و حذف مواد زائد از آن به وسیله ادرار است. این اعضا دارای سیستمی هستند که مانع از دفع خون و سلول‌های مفید آن از طریق ادرار می‌شود.
ادرار تولید شده شامل مواد زائد و مقداری بیلی‌روبین است که رنگ زرد آن را ایجاد می‌کند. خونی که به کلیه‌ها می‌رسد، از چندین فیلتر عبور کرده و تمام مواد مغذی و ضروری آن جذب می‌شود، در حالی که فقط بخشی از خون به همراه مواد زائد دفع می‌گردد. این مواد دفعی در هر دو کلیه تولید شده و از طریق لوله‌هایی به نام حالب به مثانه منتقل می‌شوند.مثانه به عنوان محلی برای ذخیره ادرار عمل می‌کند. ادرار به آرامی در مثانه تولید می‌شود و تا رسیدن به حجم معین ذخیره می‌گردد و سپس تخلیه می‌شود. هنگامی که ادرار به حجم کافی رسید، از طریق پیشاب‌راه خارج می‌شود. در مردان، مجرای خروجی ادرار با مجرای تناسلی مشترک است، در حالی که در زنان این دو مجرا از یکدیگر متفاوت هستند.
فهرست مطالب
عفونت ادراری چه علائمی ایجاد می‌کند؟
معمولاً دو ناحیه از سیستم ادراری کودکان تحت تأثیر عفونت قرار می‌گیرند و علائم خاص خود را بروز می‌دهند. اگر عفونت به بخش‌های پایینی این سیستم مانند پیشاب‌راه و مثانه محدود شود، علائم زیر ممکن است مشاهده گردد:
سوزش ادراری در کودکان
اصلی‌ترین نشانه عفونت، احساس سوزش در هنگام ادرار کردن است. این سوزش می‌تواند به دلایل دیگری نیز ایجاد شود. به عنوان مثال، هر عاملی که منجر به زخم، تاول یا آسیب پوستی گردد، می‌تواند باعث این احساس سوزش شود. اما اگر سوزش ادراری ناشی از عفونت باشد، معمولاً یک یا دو علامت دیگر از عفونت ادراری نیز همراه آن دیده می‌شود.
بوی نامطبوع ادرار
یکی دیگر از نشانه‌های رایج عفونت ادراری در کودکان، بوی ناخوشایند ادرار است. این بو نشان‌دهنده وجود باکتری‌ها در ادرار است که به عفونت منجر شده‌اند.
تکرر ادرار
سوزش ادراری در کودکان ممکن است با تکرر ادرار نیز همراه باشد. به این صورت که کودک به طور مکرر به سرویس بهداشتی مراجعه کرده و احساس نیاز مداوم به دفع ادرار دارد.
فوریت ادراری
کودک قادر به نگه‌داشتن ادرار خود نیست و باید فوراً آن را تخلیه کند. اگر چند ثانیه دیرتر به سرویس بهداشتی برود، ممکن است شلوار خود را خیس کند.
احساس دفع ناکامل ادرار
گاهی اوقات، سوزش ادراری در کودکان با احساس عدم تخلیه کامل ادرار همراه است. کودک ممکن است در سرویس بهداشتی بعد از اتمام ادرار خود از سوزش شدید شکایت کند و احساس کند که هنوز ادرار دارد.
این علائم نشان‌دهنده عفونت در بخش‌های پایینی دستگاه ادراری، مانند عفونت پیشاب‌راه، هستند که در صورت عدم تشخیص و درمان مناسب، می‌توانند به عفونت مثانه منجر شوند.
اگر عفونت ادراری نواحی بالایی، یعنی کلیه‌ها را درگیر کند، علائم زیر ممکن است بروز کند: (این امکان وجود دارد که تمامی علائم فوق وجود داشته باشد و علائم جدیدی به آن اضافه شود یا فقط علائم جدید مشاهده گردد)
درگیری کلیه توسط عفونت (پیلونفریت)
– تب: عفونت کلیه معمولاً باعث ایجاد تب می‌شود. از آنجا که کلیه‌ها عضو مهمی از بدن هستند و با خون در ارتباط مستقیم‌اند، این عفونت می‌تواند به راحتی علائم عمومی مانند تب را ایجاد کند.
– درد در ناحیه پهلو: درد در ناحیه پهلو ممکن است بدون تحریک خاصی وجود داشته باشد. اما در عفونت کلیه، این درد معمولاً پس از ضربه‌های ملایم بروز می‌کند و به گونه‌ای است که اگر به آرامی به پهلوی کودک ضربه زده شود، کودک به شدت بی‌قرار خواهد شد.
وجود این علائم نیازمند مراجعه فوری به پزشک است، زیرا درمان عفونت کلیه معمولاً به سادگی و به صورت سرپایی انجام نمی‌شود.
چه عواملی موجب عفونت ادراری در کودکان می‌شود؟
عفونت ادراری در کودکان به دلایل متنوعی بروز می‌کند. یکی از دلایل اصلی، استعداد فیزیولوژیک دختران برای ابتلا به این عفونت‌هاست. مجرای تناسلی دختران و مجرای ادراری آن‌ها مشترک است که این امر ریسک عفونت ادراری را از سنین پایین در دختران افزایش می‌دهد.
دلیل دیگری که می‌تواند به عفونت ادراری منجر شود، عدم رعایت بهداشت است. تأخیر در تعویض پوشک نوزادان توسط والدین می‌تواند زمینه‌ساز عفونت ادراری در نوزادی و شیرخوارگی باشد. این تأخیر موجب تجمع باکتری‌ها در پوشک می‌شود و به ویژه در دختران، به دلیل کوتاهی پیشاب‌راه، عفونت به سرعت به سمت مثانه پیشرفت می‌کند. همچنین، در سنین بعد از پوشک، ممکن است کودکان به درستی شسته نشوند. کودکانی که به مدرسه می‌روند و به تنهایی از سرویس بهداشتی استفاده می‌کنند، ممکن است بهداشت را به‌خوبی رعایت نکنند و در نتیجه دچار عفونت ادراری شوند.
نگه‌داشتن ادرار
نگه‌داشتن ادرار نیز می‌تواند یکی دیگر از دلایل عفونت ادراری باشد. در کودکانی که به تازگی از پوشک گرفته شده‌اند، ممکن است به دلیل سرگرمی در بازی یا تماشای کارتون، دیر به سرویس بهداشتی بروند. والدین باید توجه داشته باشند که کودک به موقع به دستشویی برود، زیرا تأخیر در دفع ادرار می‌تواند منجر به سوزش ادراری و عفونت ادراری شود. این نگه‌داشتن ادرار باعث تجمع ادرار در مثانه و رشد باکتری‌ها می‌شود.
مشکلات ساختاری
عفونت ادراری ممکن است ناشی از مشکلات ساختاری در سیستم ادراری باشد. سیستم ادراری کودکان همیشه به شکل نرمال نیست و هرگونه نقص ساختاری می‌تواند عاملی برای عفونت ادراری و سوزش ادراری باشد. به عنوان مثال، کودکانی که دچار رفلاکس ادراری هستند، بیشتر در معرض ابتلا به عفونت ادراری قرار دارند. رفلاکس ادراری زمانی اتفاق می‌افتد که ادرار به جای حرکت به سمت پایین، به سمت کلیه‌ها بازگردد. این بازگشت ادرار می‌تواند منجر به عدم تخلیه کامل ادرار و افزایش خطر عفونت ادراری شود.
سوندگذاری
استفاده از سوند و دست‌کاری در سیستم ادراری نیز می‌تواند منجر به عفونت ادراری در کودکان بستری شود. اگر سوند به صورت غیر استریل قرار داده شود یا در حین سوندگذاری، سوند آلوده شود، کودک به راحتی ممکن است به عفونت ادراری مبتلا گردد. در شرایط خاص، ممکن است کودک به مدت طولانی سوند داشته باشد که در این صورت خطر ابتلا به عفونت ادراری بسیار بالا می‌رود.
تشخیص عفونت ادراری در کودکان
تشخیص عفونت ادراری در کودکان معمولاً با استفاده از آزمایش ادرار انجام می‌شود. پس از مشکوک شدن به وجود عفونت ادراری، آزمایش ادرار از کودک گرفته می‌شود. کشت ادرار نه تنها وجود عفونت را تأیید می‌کند، بلکه نوع و میزان میکروب‌های ایجادکننده عفونت را نیز مشخص می‌سازد. این آزمایش همچنین نوع میکروارگانیسم و آنتی‌بیوتیک مناسب برای درمان را بررسی می‌کند.
علائم هشداردهنده
اگر هر یک از علائم زیر در کودک مشاهده شد، بهتر است بررسی‌های لازم برای عفونت ادراری انجام شود و آزمایش کشت ادرار از او گرفته شود:
– تب در نوزاد دختر
– بی‌قراری و تب در نوزاد دختر
– وجود بوی غیرطبیعی در ادرار کودک
– وجود نقص ساختاری مانند رفلاکس در کودکی که تب یا بی‌حالی دارد
– هر کودکی که بستری شده است
– هر کودکی که سوند ادراری دارد
– کودکی که علائم ادراری دارد، مانند سوزش ادرار یا تکرر ادرار
جمع‌آوری نمونه ادرار
جمع‌آوری صحیح نمونه ادرار برای تشخیص عفونت ادراری اهمیت زیادی دارد. تماس نمونه ادرار با پوست دست می‌تواند منجر به آلودگی و نتیجه مثبت کاذب شود. بنابراین، باید نمونه را با دقت جمع‌آوری کرد. بهتر است قبل از هر کاری آلت تناسلی کودک را با آب و صابون به‌خوبی شستشو دهید تا هیچ میکروبی باقی نماند. برای کودکانی که پوشک می‌شوند، می‌توان با استفاده از یک کیسه ادراری چسب‌دار زیر پوشک، نمونه ادرار را جمع‌آوری کرد.
در مواردی که نیاز به نمونه استریل باشد، می‌توان با استفاده از سرنگ از فضای پوستی روی مثانه به سمت مثانه رفته و ادرار را خارج کرد. این روش به تهیه ادرار استریل از نوزاد کمک می‌کند.
پیشگیری از عفونت ادراری
برای پیشگیری از عفونت ادراری در کودکان، می‌توان نکات زیر را رعایت کرد:
– رعایت بهداشت و تعویض سریع پوشک کودک، به ویژه در دختران
– شست‌وشوی کودکان از جلو به عقب برای جلوگیری از ورود میکروب‌های مدفوعی به دستگاه ادراری
– توجه به زمان‌های دفع ادرار و صحبت کردن با کودک درباره عدم نگه‌داشتن ادرار
– تعویض مناسب سوند ادراری و استفاده از سوند به صورت استریل
– تعویض منظم لباس زیر و خشک کردن آن‌ها در آفتاب برای از بین بردن باکتری‌ها
درمان عفونت ادراری
عفونت ادراری در کودکان معمولاً با استفاده از آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. پس از انجام آزمایش کشت ادراری، آنتی‌بیوتیک مناسب بر اساس حساسیت باکتری‌ها تجویز می‌شود.
پس از پایان دوره درمان آنتی‌بیوتیکی، مجدداً آزمایش ادرار از کودک گرفته می‌شود تا تأثیر درمان بررسی شود. معمولاً دوره درمان عفونت ادراری در کودکان حدود یک هفته است.
جمع‌بندی
عفونت ادراری در کودکان به دلیل آلودگی سیستم ادراری به باکتری‌ها ایجاد می‌شود. سوزش ادراری یکی از علائم اصلی این عفونت است که به ویژه در سنین پایین به دلیل عدم آموزش بهداشت به وضوح مشاهده می‌شود.
علائم عفونت ادراری شامل سوزش ادراری، تب، بی‌حالی، بی‌قراری، تکرر ادرار، احساس فوریت در دفع ادرار، احساس عدم تخلیه کامل ادرار و گاهی درد در ناحیه پهلو است. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، آزمایش ادرار و کشت ادرار درخواست می‌شود و درمان بر اساس آنتی‌بیوتیک مناسب انجام خواهد گرفت.
