کودک متفاوت مرجع رشد و خلاقیت کودکان
اوتیسم یک اختلال طیفی است که با مشکلات در ارتباط، تعامل و رفتار اجتماعی همراه است. برخی از والدین کودکان مبتلا به اوتیسم معتقدند که رژیم غذایی بدون گلوتین و کازئین می تواند به بهبود علائم اوتیسم کمک کند. گلوتین یک پروتئین است که در گندم، جو و سبوس یافت می شود و کازئین یک پروتئین دیگر است که در شیر و فرآورده های لبنی وجود دارد. برخی از محققان فرضیه دارند که برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم نمی توانند این پروتئین ها را به درستی هضم کنند و این باعث تولید مواد شبیه به مورفین در روده ها و مغز آنها می شود. این مواد ممکن است باعث تحریک، بی توجهی، بی قراری، خستگی، عدم تمایل به تعامل و سایر علائم اوتیسم شوند. بنابراین، حذف گلوتین و کازئین از رژیم غذایی ممکن است منجر به کاهش این علائم شود.
اما آیا شواهد علمی برای اثبات این فرضیه وجود دارد؟ آیا رژیم بدون گلوتین و کازئین برای کودک دارای اوتیسم مناسب است؟ در این مقاله، ما قصد داریم با بررسی نظرات پزشکان، نتایج تحقیقات و تجارب والدین، به پاسخ این سوالات بپردازیم. هدف ما این است که با ارائه اطلاعات صحیح و مفید، به شما کمک کنیم تا تصمیمات مناسب برای سلامت و رفاه فرزند خود بگیرید.
فهرست مطالب
رژیم غذایی بدون گلوتن و کازئین برای افراد داری اتیسم
این رژیم غذایی همانطور که گفته شد عمدتا به نام CF/GF خوانده می شود و در ان از غذاهایی که حاوی گلوتن (که در بسیاری از نان ها و غلات وجود دارد ) و کازئین (که در محصولات شیر یافت می گردد) اجتناب می کنند.
ایا رژیم CF/GF به کودک دارای اتیسم کمک خواهد کرد؟
رژیم CF/GF یا رژیم بدون کازئین و گلوتین یک روش غذایی است که برخی از خانواده های دارای کودک مبتلا به اوتیسم از آن استفاده می کنند. این روش شامل حذف مواد غذایی حاوی کازئین مانند شیر و فرآورده های لبنی و مواد غذایی حاوی گلوتین مانند گندم، جو و سبوس است. برخی از خانواده ها معتقدند که این روش می تواند به کاهش علائم اوتیسم کودکشان کمک کند.
اما آیا شواهد علمی برای اثبات این ادعا وجود دارد؟ پاسخ به این سوال ساده نیست. پژوهش های مختلفی در این زمینه صورت گرفته اند، اما نتایج آنها متفاوت و گاهی متناقض بوده اند. برخی از پژوهش ها نشان داده اند که رژیم CF/GF ممکن است به بهبود برخی از علائم اوتیسم مانند رفتار، تعامل، زبان، خلق و خو، توجه و حافظه کودکان کمک کند . اما برخی از پژوهش ها نشان داده اند که رژیم CF/GF هیچ تأثیر قابل توجه یا معناداری بر علائم اوتیسم ندارد . همچنین بسیاری از پژوهش ها دارای نقص های روش شناسی مانند نبود گروه کنترل، نبود سنجش دقیق علائم، نبود جایزه دوران آزادسازي، نبود سطح كافي كوري (blindness)، نبود پایبندی به رژيم غذایي، نبود پایش آزمایشگاهي و نبود پایداري در نتایج هستند.
به همین خاطر، قضاوت قطعی درباره اثربخشی یا عدم اثربخشی رژیم CF/GF برای کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است سخت باشد. لازم است پژوهش های بیشتری با روش های مناسب و با تعداد نمونه های بالاتر صورت گیرد تا شواهد قابل اعتماد تری به دست آید. همچنین لازم است خطرات و عوارض جانبی احتمالی این رژیم مانند کمبود غذایی، کاهش تنوع غذایی، کاهش مصرف مواد مغذی مانند فیبر، کلسیم، پروتئین، ويتامين D و B12 و افزایش استرس و فشار رواني برای خانواده در نظر گرفته شده و با دقت مورد پایش قرار گیرد. در نهایت، تصمیم گیری درباره استفاده یا عدم استفاده از این رژیم باید با مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه صورت گیرد تا منافع و مضرات آن به خوبی سنجیده شده و به بهترین راه برای سلامت و رفاه کودک دست یافت.
در اوایل دهه 90 میلادی یک تیم نروژی داده های رفتاری و شواهد اولیه برای اثر بخشی رژیم فاقد گلوتین و کازئین را بر روی یک گروه کوچک 15 نفره دارای اتیسم مورد بررسی قرار دادند و اعلام نمودند که این روش دارای اثر بخشی بر روی کودکان دارای اتیسم بوده است. این مطالعه با انتقادات بالایی روبه رو شد از جمله اینکه جامعه اماری کم بوده و سوگیری در این پژوهش به میزان زیادی بالا بوده است.پس از این مجدد در دو پژوهش یک ساله و دو ساله مجددا اثر بخشی این روش درمانی مورد بررسی قرار گرفت و هردو مطالعه به اثر بخش بودن این روش درمانی صحه گذاشتند.
پس از این مطالعات متعدد دیگری در نقاط دیگر دنیا صورت گرفت برای نمونه جانسون و همکارانش در سال 2011 این روش را بر روی 22 نفر مورد بررسی قرار دادند و اعلام نمودند که در طول 3 ماه هیچ تفاوتی میان افرادی که رژیم دریافت نموده بودند و افرادی که رژیم را دریافت نکرده اند مشاهده نگردیده است. در پاسخ به این پژوهش نویزبرگ نروژی اعلام نمود که این رژیم باید 6 ماه پیش از انجام مطالعه بر روز ازمودنی ها اغاز شده باشد تا نتیجه در افراد مشاهده گردد.یکی از دلایلی که دوره های پژوهش در مورد این روش درمانی کوتاه است و مطالعات بسیار کمی در تایید و عدم تایید این روش صورت می گیرد این است که این روش دارای هزینه بالایی برای پژوهش گران خود است و نیازمند بودجه ای بالا برای اجرا.برای همین خاطر پژوهش گران دوره های کوتاه زمانی را در نظر می گیرند. برای نمونه الدر و همکاران در سال 2006 یک مطالعه کوچک بر روی 15 نفر را در 6 هفته انجام دادند و بر بی اثر بودن این روش درمانی تاکید نمودند. لوکارلی و همکارانش نیز در سال 1995 این مورد را بررسی نمودند که ممکن است رژیم فاقد کازئین (CFD)به تنهایی اثر گذاری بیشتری داشته باشد، تا اینکه بهمراه رژیم فاقد گلوتین (GFD)باشد. به همین خاطر این رژیم را بر روی 36 نفر مورد بررسی قرار دادند و بعد از 8 هفته نتایج خوبی در رفتار افراد دارای اوتیسم گزارش نمودند و حتی اعلام نمودند زمانی که دوباره این افراد بعد از ازمایش مصرف کازئین را اغاز نمودند، علائم اتیسم در انها مجددا بدتر شد. ویتلی و همکارانش هم پاسخ به رژیم فاقد گلوتین را به تنهایی و در طی یک دوره 5 ماهه با 22 نفر مورد بررسی قرار دادند و اعلام نمودند که این روش نیز بر روی افراد اثر بخش بوده است.
هنوز هیچ اجماعی در مورد اثرات روش درمانی CFGF برای اتیسم وجود ندارد اما در برخی پژوهش ها این اثرات برای افراد دارای اتیسم عنوان گردیده است:
موثر بر تعامل اجتماعی و استفاده از زبان(نویزبرگ و همکاران1990،1995،2002؛لوکارلی و همکاران1995؛ویتلی و همکاران1990،2010؛جانسون و همکاران 2011)
موثر بر توجه و تمرکز(نویزبرگ و همکاران1990،1995،2002؛ لوکارلی و همکاران1995؛ویتلی و همکاران1990،2010)
موثر بر روابط اجتماعی و تعامل(نویزبرگ و همکاران1990،1995،2002؛ویتلی و همکاران1990،2010)
موثر بر خودازاری و ادراک درد(نویزبرگ و همکاران1990،1995؛لوکارلی و همکاران1995؛ویتلی و همکاران1999)
موثر بر رفتار های تکراری و الگو های کلیشه ای رفتار(نویزبرگ و همکاران1990،1995،2002)
موثر برهماهنگی حرکتی(نویزبرگ و همکاران1990،1995؛ویتلی و همکاران1999)
موثر بر بیش فعالی (ویتلی و همکاران2010؛جانسون و همکاران 2011)
علاوه بر موارد ذکر شده نویزبرگ و همکارانش در1990 و 1995در پژوهش های خود عنوان نمودند که این رژیم می تواند بر تشنج نیز موثر باشد.و البته مطالعات دیگری نیز در مورد کاهش تشنج در مبتلایان به سلیاک در پژوهشهای پراتسی و همکارانش در 2003 منشتر گردید. اما هنوز هیچ ارگان رسمی همانطور که رژیم ها را برای درمان اتیسم معرفی ننموده، در مورد تشنج نیز هنوز به طور رسمی هیچ ارگان یا موسسه رسمی اعلام ننموده که این نوع رژیم می تواند بر روی تشنج نیز موثر باشد.
در مطالعات صورت گرفته در مورد اتیسم و رژیم غذایی CFGF گزارش ها حاکی از این است که همچنان نمی توان این رژیم را به طور قطع موثر بر درمان اتیسم دانست چراکه افراد دارای اتیسم یک طیف ناهمگنی از نوع و شدت در اختلال را نشان می دهند و قطعا این رژیم برای همه نمی تواند پاسخی یکسان داشته باشد از طرفی در پژوهش ها مشخص شده که سن دریافت کننده رژیم هم موثر است چراکه هر چه سن دریافت کننده رژیم کمتر باشد رژیم می تواند به دلیل پلاستیسیته مغز و عوامل موثر در رشد مغزی در این سنین اثر بخشی بیشتری داشته باشد(چارمن و همکاران 2005)
چگونه رژیم بدون گلوتین و بدون کازئین شروع می شود؟
این رژیم به ارامی اجرا می گردد و نباید یکدفعه مواد غذایی دارای گلوتین و کازئین را حذف کرد. و همین طور خوراکی های بدون گلوتین و بدون کازئین را به تدریج باید به رژیم غذایی اضافه نمود برای نمونه در هر 3 تا 7 روز می توانید یک غذای بدون گلوتین و بدون کازئین را به رژیم غذایی اضافه نمود تا بررسی گردد که این خوراکی اضافه شده ایا مشکلی برای کودک ایجاد می کند یا نه و در حدود حداقل 3 ماه طول می کشد تا رژیم غذایی یک کودک بدون گلوتین و بدون کازئین گردد
والدین گرامی برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص رژیم های غذایی کودکان دارای اتیسم و اینکه این کودکان چه مواد غذایی را باید مصرف کنند و از کدام باید برای انها اجتناب کرد ،مطالعه کتابچه راهنمای تغذیه و رژیم غذایی در اتیسم را به شما پیشنهاد می کنیم.
منابع گلوتین و کازئین در زنجیره غذایی
در ادامه منابع گلوتین و کازئین ذکر می گردد تا انها را بهتر بشناسیم:
منابع گلوتین
| برشتوک های ساخته شده با جو و گندم | نان جو | ارد جو | مالت جو | جو | ارد جو دوسر | چاودار | رشته فرنگی |
| ارد دوروم(اردی که سمولینا از ان تهیه می شود) | نان گندم | ارد گندم | گندم | ارد قهوه ای | سمنو | ارد غنی شده | سبوس |
| ارد کاموت(ارد گندم خراسان از غلات باستانی) | گندم اسپلت یا گندم المانی یا گندم شهرکردی(از غلات باستانی) | فو(گلوتن گندم خشک) | گالاکتوز | ماءالشعیر | ارد گلوتن | بلغور گندم | اسید گلوتامیک |
| نشاسته های خوراکی(گندم و جو) | پروتئین گیاهی هیدرولیز(HVP) | پروتئین گیاهی هیدرولیز(HPP) | دانه کوسکوس | کراکر ها | مالت | سمولینا | پودر های سوخاری |
این مواد غذایی ممکن است حاوی گلوتن باشد و بایستی روی محصول را مطالعه کنید
| پودر خمیر مایه | جوش شیرین | سس سویا | مالت برنج |
| MSG | نشاسته ژلاتین | اسید لاکتیک | شربت برنج |
| طعم دهنده های طبیعی | منوسدیم گلوتامات | برخی کالباسها و سوسیسها و هات داگ ها | |
غذاهای حاوی کازئین
| پنیر ها(همه انواع پنیرهای درست شده با شیر) | شیر کاکائو | پودر شیر | دوغ | شیر بز | شیر مالت | |
| شیر بدون چربی | کره | روغن حیوانی | کارامل ها | طعم دهنده های نارگیل | هات داگ ،کالباس و سوسیس | |
| طعم دهنده های کره ای | چربی کره | سرشیر | کشک | لاکتولوز | لاکتوز | خامه ترش |
| انواع شیر های گاو(تغلیظ شده،پاستوریزه،شیر خشک و…) | خامه | فرنی | بستنی | لاکتالبومین | پنیر ریکوتا | ماست ها |
چه غذاهایی حاوی گلوتین و کازئین نیستند
| ماکارونی های بدون گلوتین | ارد امارنت | برنج | مرغ و ماهی |
| ارد بادام و بادام زمینی | ارد های بدون گلوتین | سریال های حاوی برنج | سیب زمینی |
| ارد نشاسته سیب زمینی | ارد ذرت | ارد تاپیوکا | یوکا |
| ارد سیب زمینی | ارد لوبیا | میوه و سبزیجات | ارد گندم سیاه |
| ارد برنج(قهوه ای و سفید) | ارد ارزن | گوشت | ارد های اجیل |
جایگزین های شیر
| شیر سویا | شیر برنج | شیر بادام | شیر نارگیل |
جانشین های کره
| مارگارین گلرنگ | مارگارین ذرت |
روغن های مجاز
| روغن ذرت | روغن نارگیل | روغن گلرنگ | روغن افتاب گردان |
برخی از مواد خوراکی دیگر و حتی غیر خوراکی هم ممکن است دارای گلوتن باشند و حتما برای احتیاط برچسب ان را مطالعه کنید. مانند:
| برخی ترشی جات | برخی انتی بیوتیک ها | رژ لبها | مواد شوینده لباس |
| صابون ها و شامپو های جانسون | کرم های ضد افتاب | خمیر دندان ها | چسب های گیاهی |
چه نظریه ای از رژیم فاقد گلوتین و کازئین برای درمان اتیسم و کاهش علائم ان حمایت می کند؟
نظریه ای که بیشتر استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتین و کازئین با ان در ارتباط است این است که بدن ما انسانها مواد غذایی را از طریق روده جذب می کند،جایی که مولکول های کوچک مواد تغذیه شده، از لایه مخاطی روده عبور کرده و وارد جریان خون می گردند. این تصور وجود دارد که برخی افراد دارای نشتی روده هستند به این معنی که روده انها مواد و مولکول های بیشتری را از خود عبور می دهد و اینها مولکول هایی اند که نباید وارد جریان خون می شده اند.رژیم CF/GF مبتنی براین تئوری است که پپتید هایی که از تجزیه ناقص غذاهای حاوی گلوتین و کازئین تشکیل شده اند ممکن است به دلیل افزایش نفوذ پذیری دیواره روده وارد جریان خون گردند و انجا به مغز رفته و در عملکرد مغز و سیستم عصبی اختلال هایی را ایجاد کنند.فرضیه خلاصه این است که این مشکلات روده ای که 30 درصد ازافراد دارای اتیسم ان را تجربه می کنند به طور خاص منجر به تفاوتهایی در رشد مغز انها در فرایند رشد می گردد و با استفاده از رژیم غذایی می توان این مشکلات روده ای را کاهش داد.
خطرات و مشکلات رژیم غذایی بدون گلوتین و بدون کازئین
این رژیم را به راحتی نمی توان انجام دادچراکه گلوتین و کازئین در بخش بزرگی از رژیم غذایی ما ایرانی ها وجود دارد و حذف این مواد می تواند درکودکان ما کمبود های شدیدی در کلسیم ،فیبر، ویتامین D ،A و مجموعه ویتامینهای B و کمبود کالری گردد.
استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتن و کازئین می تواند برای کودک دارای اتیسم خطرات زیادی به همراه داشته باشد. مطالعات نشان می دهد که اثرات مداخله این رژیم در کودک می تواند در سال اول خود را نمایان کند. یکی از نگرانی های اصلی متخصصان کمبود های احتمالی است که کودکان ممکن است در اثر این رژیم متحمل گردند مانند کمبود کلسیم در اثر رژیم کازئین و همین امر کودک را نیازمند بررسی های استخوانی(برای جلوگیری از پوکی استخوان) و اسکلت بندی می کند و همینطور بررسی میزان ویتامین ها از جمله ویتامین دی و مجموعه ویتامین های B(کورنیش،2002 و ادامز و همکاران 2008). در کنار این رژیم باید به این نکته هم توجه نمود که کودکان دارای اتیسم ممکن است بالقوه نسبت به بافت ،بو ،طعم و رنگ غذا ها مقاومت نشان دهند و محدودیت غذایی این کودکان بسیار بسیار بیشتر گردد به صورتی که ممکن است کودک دچار افت دریافت کالری لازم در زنجیره غذایی گردد. نان یکی از اصلی ترین مواد غذایی حاوی کربوهیدارت در زنجیره غذایی ما است که تنها می توان ان را با برنج همسان دانست. با توجه به خطرات احتمالی این روش درمانی برای کودک و نبود پاسخ های قاطع و درست در زمینه این درمان، والدین با بررسی سود و زیان این روش درمانی اقدام به استفاده و یا رد ان می کنند.نکته مهم دیگر در زمینه اجرای این رژیم برای کودک دارای اتیسم این است که خود کودک هم این رژیم را بپذیرد و گرنه خانواده این کودک روزهای سختی در جریان این درمان خواهند داشت اگر کودک انها در بیرون از خانه یک بستنی یا کیک در دست یک کودک دیگر ببیند،ان موقع است که والدین ممکن است پس از چند روز اجرای این روش درمانی، عطای این درمان را به لقای ان ببخشند و از برنامه خارج گردند.
موثر بودن رژیم فاقد گلوتین و کازئین یک تئوری است و متاسفانه شکافهای فراوانی در نتایج پژوهشهای ان وجود دارد که باید این شکافها مورد بررسی قرار گیرند:
نخست اینکه
اگر ناتوانی تجزیه درست گلوتین و کازئین منجر به تجمع بیش از حد پپتید های افیونی می گردد پس باید سطح بالایی از این پپتید ها را در بدن کودک دارای اتیسم مشاهده کنیم و تا کنون 3 مطالعه در این زمینه صورت گرفته که هیچ کدام مدرکی دال بر وجود مقادیر زیاد پپتیدها در ادرار کودکان دارای اتیسم ارائه ننموده اند.
دوم اینکه
برخی مطالعات هم به طور کل وجود نشتی روده در افراد داری اتیسم را رد نموده اند.
سوم اینکه
این پژوهش هایی که از رژیم غذایی CFGF حمایت می کنند اکثرا دارای نقایص پژوهشی فراوانی هستند. یک مطالعه در سال 2014 که این پژوهش هارا مورد بررسی قرار داده بود محدودیت های روش شناختی فراوانی را در این پژوهشها نشان داده است شامل:
- عدم وجود گروه های کنترل
- تعاریف ضعیف از عملکرد و فرایند های پژوهش
- نمونه های بسیار کوچک
- در این پژوهش ها از دارو نما ها استفاده نشده
- مدت زمان ازمایشها بسیار کوتاه است
- نتیجه گیری ها مشخص نیست که بر اثر درمان CFGF بوده است یا موارد دیگر مانند دارو و یا مداخلات رفتاری.
- پیگیری در این مطالعات صورت نگرفته است.
در پایان باید متذکر شد که در حال حاضر شواهد علمی کافی وجود ندارد که نشان دهد رژیم غذایی CFGF می تواند برای کودک دارای اتیسم مفید باشد و متخصصان اتیسم در صورت استفاده از ان به والدین توصیه می گردد که محتاطانه عمل کنند.
پرسش و پاسخ
- چرا برخی از والدین از رژیم بدون گلوتین و کازئین برای کودکان خود استفاده می کنند؟
پاسخ: برخی از والدین معتقدند که گلوتین و کازئین ممکن است باعث تحریک سیستم ایمنی، التهاب روده ها، نشت روده ای و تولید مواد شبیه به مورفین در بدن کودکان مبتلا به اوتیسم شوند. این عوامل ممکن است باعث تأثیر منفی بر روی عملکرد مغز، رفتار، خلق و خو و سایر علائم اوتیسم شوند. بنابراین، حذف گلوتین و کازئین از رژیم غذایی ممکن است منجر به کاهش التهاب، نشت روده ای، تحریک سیستم ایمنی و تولید مورفین شود و در نتیجه به بهبود علائم اوتیسم منجر شود.
- چه شواهد علمی برای اثبات یا رد تأثیر رژیم بدون گلوتین و کازئین بر اوتیسم وجود دارد؟
پاسخ: شواهد علمی درباره تأثیر رژیم بدون گلوتین و کازئین بر اوتیسم نامشخص و متناقض است. برخی از تحقیقات نشان داده اند که رژیم بدون گلوتین و کازئین ممکن است به بهبود برخی از علائم اوتیسم مانند رفتار، تعامل، زبان، خلق و خو، توجه و حافظه کودکان کمک کند . اما برخی از تحقیقات دیگر نشان داده اند که رژیم بدون گلوتین و کازئین هیچ تأثیر قابل توجه یا معناداری بر علائم اوتیسم ندارد . همچنین بسیاری از تحقیقات دارای نقص های روش شناسی مانند نبود گروه کنترل، نبود سنجش دقیق علائم، نبود جایزه دوران آزادسازي، نبود سطح كافي كوري (blindness)، نبود پایبندی به رژيم غذایي، نبود پایش آزمایشگاهي و نبود پایداري در نتایج هستند.
- چه مزایا و معایبی برای رژیم بدون گلوتین و کازئین وجود دارد؟
پاسخ: مزایای رژیم بدون گلوتین و کازئین ممکن است شامل بهبود علائم اوتیسم، کاهش التهاب، افزایش سلامت روده ها، بهبود تغذیه و کاهش خطر بروز بیماری های مرتبط با گلوتین و کازئین مانند سلياكي، آلرژي، اسپاسم هاي روده اي، آکنه، اکزما و آسم باشد. اما معایب رژیم بدون گلوتین و کازئین ممکن است شامل کاهش تنوع غذایی، کاهش مصرف مواد مغذی مانند فیبر، کلسیم، پروتئین، ویتامین D و B12، افزایش هزینه های غذایی، افزایش خطر کمبود غذایی، افزایش استرس و فشار روانی برای خانواده، کاهش اجتماعی شدن و لذت بردن از غذا و نبود تضمین اثربخشی و ایمنی باشد.
- چگونه می توان رژیم بدون گلوتین و کازئین را به درستی پیاده سازی کرد؟
پاسخ: پیاده سازی رژیم بدون گلوتین و کازئین نیاز به برنامه ریزی، آگاهی، همکاری و پشتکار دارد. قبل از شروع رژیم، لازم است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا نقص های غذایی را جبران کنید و عوارض نامطلوب را پیشگیری کنید. همچنین لازم است با خانواده، دوستان، معلمان و سایر افراد درگیر در زندگی کودک هماهنگ کنید تا حمایت لازم را از آنها بگیرید. بعد از شروع رژیم، لازم است به صورت دقیق علائم اوتيسم كودك را سنجش كنید و نتایج را ثبت کنید تا تغييرات را ملاحظه كنید. همچنین لازم است به صورت منظم غذاهای بدون گلوتین و کازئین را خریداری، تهیه و نگهداری کنید و از خوردن غذاهای حاوی گلوتین و کازئین خودداری کنید. در نهایت، لازم است با حفظ تعادل غذایی، تأکید بر مزایای رژيم غذایي، استفاده از جایگزین های مناسب و خلاقانه، شرکت در گروه های حمایتی و جستجوی منابع معتبر، رژيم غذایي را به ص
